Kiệt sức ở thế hệ Gen Z: Lý do và giải pháp cho doanh nghiệp

Gen Z bước vào sự nghiệp với một tâm thế hoàn toàn khác. Không giống các thế hệ trước thường kiệt sức vì làm việc quá nhiều, Gen Z kiệt sức vì một cuộc khủng hoảng niềm tin: họ cảm thấy những thành quả xứng đáng trong sự nghiệp dường như là điều không thể, dù có nỗ lực đến đâu

1. Gốc rễ vấn đề: Khủng hoảng niềm tin

Tình trạng kiệt sức của Gen Z bắt nguồn từ sự đứt gãy giữa nỗ lực bỏ ra và thành quả nhận lại. Nhiều người lao động trẻ cho biết, dù sẵn sàng làm việc hết mình, họ thiếu đi niềm tin rằng chăm chỉ sẽ mang lại những tiến bộ hữu hình. Các công việc khởi điểm ngày nay hiếm khi đảm bảo ổn định hay cơ hội thăng tiến, khiến mọi nỗ lực dường như vô vọng và dễ dàng bào mòn năng lượng.

Đây là gốc rễ của các vấn đề sức khỏe tâm thần mà Gen Z phải đối mặt. Các thế hệ trước tin rằng làm việc chăm chỉ sẽ giúp họ mua được nhà, đạt được an toàn tài chính và thăng tiến trong sự nghiệp. Họ tin tưởng vào một “khế ước” rằng lòng trung thành sẽ được đền đáp.

Gen Z lại chứng kiến một thực tế khác. Họ thấy cha mẹ mình bị sa thải dù đã cống hiến nhiều năm. Họ thấy hơn 50% người trẻ lo sợ rằng tương lai của mình còn bấp bênh hơn cả thế hệ trước. Sự đổ vỡ niềm tin này tạo ra một gánh nặng tâm lý ảnh hưởng đến mọi mặt trong công việc của họ.

Các con số tại những thị trường phát triển như Mỹ càng củng cố cho thực trạng này. Nghiên cứu cho thấy khoảng 81% Gen Z và 62% millennials cho biết không đủ khả năng mua nhà. Khi những cột mốc thành công cơ bản dường như ngoài tầm với, việc người lao động trẻ hoài nghi về giá trị của nỗ lực là điều dễ hiểu.

2. Gánh nặng tài chính đè nén

Bài toán tài chính của Gen Z khi khởi nghiệp khác biệt một trời một vực so với các thế hệ trước. Gánh nặng nợ học phí tại nhiều quốc gia là rất lớn.

Tại Việt Nam, dù khác biệt, áp lực tài chính vẫn hiện hữu. Giá nhà đất tại các thành phố lớn đã trở thành rào cản khổng lồ, khiến con đường an cư trở nên xa vời với nhiều người trẻ. Thực tế này tạo ra một cảm giác bất an thường trực, ảnh hưởng sâu sắc đến các quyết định trong công việc và cuộc sống.

Thị trường lao động cũng đầy thách thức. Mức lương khởi điểm phổ biến cho sinh viên mới ra trường tại Việt Nam là khoảng 7-12 triệu đồng/tháng (tương đương 84-144 triệu đồng/năm), cao nhất ở một số ngành “nóng” có thể đạt 20-25 triệu đồng/tháng, song vẫn khó đủ để trang trải chi phí sinh hoạt đô thị hoặc hình thành tích lũy. Việc phải chi trả cho các khoản vay tiêu dùng, thẻ tín dụng và áp lực chi tiêu thành thị khiến Gen Z đối mặt áp lực tài chính ngay từ những ngày đầu đi làm, dù không có khoản nợ sinh viên như thị trường Mỹ

3. Liên tục tiếp xúc với khủng hoảng toàn cầu

Gen Z là thế hệ đầu tiên lớn lên trong kỷ nguyên của những khủng hoảng toàn cầu được khuếch đại bởi kết nối số 24/7: từ biến đổi khí hậu, bất ổn chính trị, đến đại dịch và suy thoái kinh tế. Nghiên cứu cho thấy gần 70% nhân viên thừa nhận các vấn đề thời sự đang làm ảnh hưởng đến năng suất của họ. Gần một nửa người trẻ cảm thấy sức khỏe tinh thần của mình bị bào mòn bởi cảm giác “mọi thứ đang dần sụp đổ”.

Tiếp xúc liên tục với tin tức tiêu cực trên mạng xã hội tạo ra hành vi “lướt tin tiêu cực” (doom-scrolling), khiến họ mắc kẹt trong vòng lặp thông tin đau buồn. Tác động tâm lý này dẫn đến gia tăng các triệu chứng trầm cảm và lo âu, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất làm việc.

4. Áp lực từ định kiến thế hệ

Một yếu tố lớn gây ra tình trạng kiệt sức ở lực lượng lao động trẻ là định kiến tại nơi làm việc mà nhân viên Gen Z phải đối mặt từ phía quản lý. Nghiên cứu cho thấy 74% các nhà quản lý xem thế hệ này là có vấn đề và khó quản lý, với 42% các nhà quản lý tuyển dụng cân nhắc đến tuổi tác khi xem xét hồ sơ và 40% thừa nhận có định kiến rõ ràng đối với các ứng viên Gen Z.

Định kiến này tạo ra một vòng luẩn quẩn tai hại, nơi nhân viên trẻ cảm thấy bị buộc phải làm việc vượt xa kỳ vọng thông thường để chứng minh giá trị của mình và chống lại những định kiến tiêu cực. Khi các nhà quản lý đã xem thế hệ của bạn là có vấn đề, áp lực tâm lý để thể hiện giá trị trở nên quá lớn. Điều này dẫn đến làm việc quá sức, khó khăn trong việc thiết lập ranh giới và chính những hành vi gây ra kiệt sức.

Những khoảng cách giao tiếp này thường bắt nguồn từ những kỳ vọng khác nhau tại nơi làm việc và đại diện cho sự hiểu lầm giữa leader và nhân viên Gen Z, có thể được giải quyết thông qua các phương pháp quản lý tốt hơn.

5. Văn hóa ‘luôn bật’ và áp lực từ mạng xã hội

Công nghệ đã làm thay đổi hoàn toàn khái niệm cân bằng công việc-cuộc sống của Gen Z. Ranh giới mờ nhạt, đặc biệt với mô hình làm việc từ xa, đã tạo ra văn hóa “luôn bật” (always-on), khiến ngắt kết nối trở nên gần như không thể.

Mạng xã hội còn tạo thêm một tầng áp lực thông qua so sánh xã hội. Việc phải chứng kiến những thành tựu được tô vẽ của bạn bè tạo ra những tiêu chuẩn phi thực tế và cảm giác tự ti, khiến áp lực công việc càng thêm nặng nề.

“Nghỉ hưu vi mô” (micro-retirement) – những khoảng nghỉ dài ngày có chủ đích – đang trở thành một xu hướng mới để đối phó với áp lực này, khi thế hệ này chủ động tìm cách 

Giải pháp từ lãnh đạo để giải quyết tình trạng kiệt sức của Gen Z

Giải quyết vấn đề của Gen Z đòi hỏi những thay đổi mang tính hệ thống trong văn hóa doanh nghiệp, thay vì các phúc lợi bề nổi. Chiến lược hiệu quả nhất là tập trung tái xây dựng niềm tin, mang lại sự ổn định và mục đích mà thế hệ này đang khao khát.

1. Xây dựng lộ trình sự nghiệp và lương thưởng minh bạch. Đây là công cụ mạnh mẽ nhất. Gen Z rất thực tế và muốn thấy một tương lai rõ ràng tại doanh nghiệp. Khi nhân viên hiểu chính xác con đường thăng tiến và cơ cấu lương thưởng, niềm tin rằng “nỗ lực sẽ được đền đáp” sẽ được phục hồi. Sự minh bạch này đánh thẳng vào gốc rễ của cuộc khủng hoảng niềm tin.

Để tạo ra các chương trình phát triển hiệu quả, các nhà lãnh đạo phải hiểu điều gì thúc đẩy Gen Z trong môi trường làm việc hiện đại và điều chỉnh các lộ trình sự nghiệp phù hợp với các giá trị và kỳ vọng của họ. 

2. Dẫn dắt bằng sự chân thành và đồng cảm. Điều này tạo ra môi trường an toàn tâm lý để Gen Z có thể cởi mở chia sẻ về áp lực của mình. Lãnh đạo cần là người tiên phong chia sẻ về những thách thức của chính mình. Khi nhân viên thấy cấp trên cũng là con người và dám thừa nhận khó khăn, họ sẽ cảm thấy được hỗ trợ thay vì bị phán xét.

Việc xây dựng lòng tin trong tổ chức tại nơi làm việc bắt đầu từ những nhà lãnh đạo thể hiện sự chân thực và tạo ra sự an toàn tâm lý để đội ngũ của họ có thể bày tỏ những lo ngại về tình trạng kiệt sức và căng thẳng.

3. Triển khai hệ thống phản hồi tức thời. Các hệ thống này giúp lãnh đạo nắm bắt và xử lý căng thẳng của nhân viên theo thời gian thực, thay vì chờ đến kỳ đánh giá cuối năm. Các hình thức có thể bao gồm:

• Các cuộc khảo sát ngắn về sức khỏe tinh thần
• Các biểu tượng cảm xúc để phản hồi nhanh
• Hệ thống đánh giá nhanh bằng biểu tượng thích/không thích để đo lường tâm trạng nhân viên
• Các buổi trao đổi hàng tuần tập trung vào mức độ căng thẳng

Cách tiếp cận này giúp nhận diện vấn đề trước khi chúng bùng phát thành khủng hoảng, đồng thời cho nhân viên thấy rằng sức khỏe của họ thực sự được quan tâm. Các hệ thống này hoạt động tốt nhất khi được tích hợp với các hệ thống quản lý hiệu suất chiến lược có khả năng theo dõi hiệu quả cả chỉ số hiệu suất và sức khỏe tinh thần. 

4. Định nghĩa lại năng suất và đề cao sự nghỉ ngơi. Lãnh đạo cần chủ động phá vỡ quan niệm rằng làm việc liên tục đồng nghĩa với thành công. Hãy làm gương bằng cách thiết lập ranh giới lành mạnh, khuyến khích nhân viên nghỉ ngơi thực sự và xem thời gian hồi phục là một khoản đầu tư cho hiệu suất dài hạn thay vì là sự lãng phí năng suất. Khi các nhà lãnh đạo cho thấy rằng sự nghỉ ngơi là có giá trị và cần thiết, điều đó cho phép nhân viên duy trì các thói quen làm việc bền vững.

Việc tạo ra một môi trường làm việc lý tưởng đòi hỏi sự cân bằng giữa kỳ vọng về năng suất và sức khỏe của nhân viên, đảm bảo rằng sự nghỉ ngơi và phục hồi được coi trọng ngang bằng với kết quả công việc.

Các công ty thành công cũng đang nhận ra rằng các giá trị của Gen Z tại nơi làm việc đang định hình lại một cách cơ bản các chính sách nhân sự, đòi hỏi các tổ chức phải điều chỉnh cách tiếp cận của họ đối với sức khỏe tâm thần, sự linh hoạt và phát triển sự nghiệp. Các nhà lãnh đạo cũng phải học các phương pháp hiệu quả để quản lý nhân viên đa thế hệ nhằm giải quyết các nhu cầu riêng biệt của mỗi thế hệ trong khi vẫn thúc đẩy sự hợp tác.

Tình trạng kiệt sức của Gen Z là một phản ứng logic trước những thất bại của hệ thống kinh tế và môi trường làm việc, không phải là sự yếu đuối của một thế hệ. Họ phải đối mặt với những áp lực mà các thế hệ trước chưa từng trải qua. Những nhà lãnh đạo giải quyết được các vấn đề này thông qua sự minh bạch, đồng cảm và thay đổi văn hóa sẽ xây dựng được một tổ chức vững mạnh, đủ sức thu hút và giữ chân nhân tài cho tương lai.

Việc ưu tiên sức khỏe tinh thần tại nơi làm việc và thực hiện các phương pháp tiếp cận có hệ thống để ngăn chặn tình trạng kiệt sức sẽ là điều cần thiết cho các công ty cạnh tranh để thu hút nhân tài Gen Z. Lựa chọn rất rõ ràng: hoặc xem đây là một “đặc điểm thế hệ” và bỏ qua, hoặc kiến tạo một nền văn hóa làm việc sẽ định hình lợi thế cạnh tranh trong thập kỷ tới