5 Ngành Dự Báo Thiếu Nhân Lực Số Lượng Lớn Trong 5 Năm Tới

Key takeaways

• Logistics sẽ thiếu 2,2 triệu lao động với nguồn cung hiện tại chỉ đáp ứng 40% nhu cầu
• Ngành công nghệ cần 1,2 triệu nhân lực chuyên sâu, trong khi 70% nhân sự hiện tại phải tự học
• Y tế thiếu hơn 110.000 điều dưỡng do dân số già hóa và áp lực nghề nghiệp cao
• Thương mại điện tử bùng nổ nhưng chỉ 30% nhân lực được đào tạo đúng chuẩn
• Chi phí tuyển dụng lao động nước ngoài và đào tạo lại đang tăng đáng kể chi phí vận hành

Dự báo nguồn nhân lực cho thấy cơn khát nhân lực có nguyên nhân từ chuyển đổi số diễn ra quá nhanh, tạo ra nhu cầu lớn về kỹ năng mới nhưng hệ thống đào tạo chưa theo kịp. Nhà trường và doanh nghiệp thiếu liên kết, khiến sinh viên ra trường thiếu kinh nghiệm thực tế và doanh nghiệp phải tốn tiền, thời gian đào tạo lại. Dưới đây là phân tích chi tiết về 5 ngành đang đối mặt với thách thức này nghiêm trọng nhất.

1. Logistics và chuỗi cung ứng

Việt Nam muốn trở thành trung tâm logistics khu vực, nhưng ngành này đang đối mặt với cuộc khủng hoảng nhân lực nghiêm trọng nhất. Đến năm 2030, ngành cần thêm 2,2 triệu lao động trong khi nguồn cung hiện tại chỉ đáp ứng 40% nhu cầu.

Ngành logistics tăng trưởng 14-16% mỗi năm, vượt xa khả năng đào tạo của các trường. Việt Nam có hơn 3.000 doanh nghiệp logistics nhưng số trường đào tạo chuyên ngành này còn rất ít so với nhu cầu thực tế. Chương trình đào tạo còn nặng lý thuyết, giảng viên thường giảng “chay” thiếu thực tiễn. Họ chưa bắt kịp xu hướng số hóa và logistics xanh.

Logistics 4.0 đòi hỏi kỹ năng phức tạp từ nhiều lĩnh vực:

• Ngoại ngữ để giao tiếp với đối tác quốc tế – đặc biệt quan trọng khi Việt Nam là nền kinh tế xuất khẩu
• CNTT để vận hành hệ thống quản lý kho, tracking và phần mềm logistics hiện đại
• Quản lý chuỗi cung ứng phức tạp – từ dự báo nhu cầu đến tối ưu hóa tuyến đường
• Kiến thức pháp chế về luật xuất nhập khẩu, thuế quan của nhiều quốc gia
• Tư duy công nghệ để ứng dụng AI, IoT và blockchain vào logistics

Nhân lực chất lượng cao chỉ chiếm 5-7% tổng số lao động ngành. Nguồn cung này không đáp ứng được yêu cầu chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Để giải quyết vấn đề này, doanh nghiệp cần áp dụng dịch vụ tuyển dụng dài hạn nhằm đảm bảo nguồn cung ổn định cho các vị trí then chốt.

Nhân lực chất lượng cao chỉ chiếm 5-7% tổng số lao động ngành. Nguồn cung này không đáp ứng được yêu cầu chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

2. Công nghệ (CNTT & bán dẫn)

Công nghệ đang chuyển mình mạnh mẽ nhưng cũng là ngành chịu ảnh hưởng mạnh nhất từ làn sóng sa thải do tái cấu trúc và tự động hóa. Nghịch lý ở đây là doanh nghiệp cắt giảm lập trình viên junior và nhân viên IT cơ bản, nhưng lại thiếu hụt nghiêm trọng chuyên gia AI, kỹ sư bán dẫn và nhân lực công nghệ cao.

Đến năm 2030, ngành cần 1,2 triệu nhân lực cho cơ điện tử và tự động hóa, riêng ngành bán dẫn cần 50.000 kỹ sư trong 5-10 năm tới. Riêng ngành bán dẫn – được kỳ vọng sẽ tạo đột phá cho nền kinh tế Việt Nam – đang có nhu cầu khổng lồ nhưng nguồn cung rất hạn chế. Đặc biệt tại Đà Nẵng, chính quyền địa phương đã phải xây dựng gói đãi ngộ vượt khung để thu hút nhân tài bán dẫn, với mức lương có thể lên tới 80-120 triệu đồng/tháng cho kỹ sư có kinh nghiệm.

Thực tế cho thấy chỉ 30% sinh viên CNTT tốt nghiệp có thể làm việc ngay, 70% còn lại cần đào tạo thêm. Doanh nghiệp phải đầu tư thêm chi phí và thời gian đáng kể cho việc này. Thị trường đang “khát” chuyên gia trong ngành thiếu nhân lực trong tương lai như trí tuệ nhân tạo, Big Data, an ninh mạng và đặc biệt là bán dẫn – ngành mà các trường mới chỉ bắt đầu mở chuyên ngành trong khi nhu cầu thị trường đã rất cấp bách.

Làm việc từ xa ngày càng phổ biến, các công ty nước ngoài dễ dàng “săn” nhân tài Việt Nam với mức lương hấp dẫn hơn. Nhiều kỹ sư giỏi chọn làm việc cho doanh nghiệp nước ngoài, khiến nguồn cung trong nước càng khan hiếm và tạo áp lực tăng lương để giữ chân nhân tài. Theo top ngành nghề có mức lương tăng nhanh nhất, CNTT đang dẫn đầu với mức tăng 30-50% so với thị trường.

3. Y tế và chăm sóc sức khỏe

Với 100 triệu dân đang già hóa nhanh, ngành y tế phải đối mặt với áp lực kép: nhu cầu chăm sóc sức khỏe tăng cao nhưng thiếu hụt nhân lực chất lượng. Việt Nam cần 260.000 điều dưỡng theo tiêu chuẩn của WHO nhưng thực tế chỉ có 150.000 người, tạo ra khoảng trống hơn 110.000 điều dưỡng.

Dân số già hóa làm tăng đột biến nhu cầu chăm sóc sức khỏe dài hạn. Số người cao tuổi cần chăm sóc đặc biệt ngày càng nhiều, từ điều trị bệnh mãn tính đến phục hồi chức năng và chăm sóc tại nhà. Điều dưỡng làm việc trong môi trường áp lực cao với những đặc điểm:

• Thường xuyên trực đêm, làm việc ca kíp
• Nguy cơ lây nhiễm bệnh lớn
• Tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân nặng
• Chịu áp lực tâm lý từ gia đình bệnh nhân

Mức lương trung bình tại Việt Nam cho ngành y tế chưa tương xứng với cường độ làm việc. Nhiều người kiệt sức và bỏ việc, chuyển sang ngành khác có thu nhập tốt hơn khiến y tế và chăm sóc sức khỏe trở thành một trong các ngành thiếu nhân lực trong 5 năm tới.

Nhân lực y tế tập trung ở thành phố lớn, các vùng sâu vùng xa thiếu hụt trầm trọng. Bác sĩ trẻ không muốn về làm việc ở khu vực khó khăn do điều kiện sống và cơ hội phát triển nghề nghiệp hạn chế.

4. Kinh tế số (thương mại điện tử & marketing số)

Thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng “chóng mặt” với thị trường năm 2024 đạt 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm trước. Nhưng thiếu nhân lực chất lượng cao là rào cản lớn nhất. Quy mô thiếu hụt rất lớn – chỉ riêng Shopee đã cần hơn 600.000 nhân sự để vận hành các gian hàng. Với tốc độ đào tạo hiện tại, phải mất 30 năm mới đủ nhân lực cho một nền tảng.

Chỉ 30% nhân lực được đào tạo bài bản, chính quy. 70% còn lại phải tự học hoặc chuyển ngành từ marketing truyền thống, công nghệ thông tin, kinh doanh bán lẻ và truyền thông quảng cáo. Chất lượng không đồng đều, thiếu kiến thức nền tảng vững chắc.

Công việc cần kiến thức từ nhiều lĩnh vực:

1. Kinh tế và quản trị để hiểu hành vi khách hàng, phân tích thị trường và xây dựng chiến lược kinh doanh online
2. Công nghệ thông tin để vận hành website, app, hệ thống thanh toán và các công cụ analytics
3. Ngoại ngữ và kỹ năng giao tiếp để mở rộng thị trường quốc tế và tương tác với khách hàng đa dạng
4. Phân tích dữ liệu để tối ưu hóa chiến dịch marketing, dự báo xu hướng và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng

Chương trình đào tạo tại các trường chưa sát thực tế. Sinh viên thiếu kỹ năng thực chiến và tư duy chiến lược cần thiết cho công việc thực tế trong môi trường kinh doanh online cạnh tranh khốc liệt. Thị trường này thuộc nhóm ngành có triển vọng trong tương lai nhưng đòi hỏi đầu tư mạnh vào đào tạo nhân lực.

5. Sản xuất công nghiệp

Ngành sản xuất đang trải qua cách mạng công nghiệp 4.0 trong bối cảnh thị trường lao động khốc liệt. Thách thức lớn nhất không phải đầu tư máy móc mà là tìm nguồn nhân lực đủ năng lực vận hành công nghệ hiện đại. Vấn đề không nằm ở lao động phổ thông mà là thiếu hụt nghiêm trọng lao động công nghệ cao và công nhân có tay nghề. Việt Nam cần 1,2 triệu lao động cho cơ điện tử, tự động hóa, robot đến năm 2030.

Các nhà máy đang chuyển sang tự động hóa và thông minh hóa, cần kỹ sư vận hành hệ thống tự động, kỹ thuật viên lành nghề bảo trì máy móc, chuyên gia R&D phát triển sản phẩm mới và quản lý dự án công nghệ cao. Nguồn cung loại nhân lực này rất hạn chế. Nhiều công ty đã đầu tư máy móc hiện đại nhưng thiếu người vận hành, không tận dụng hết công suất và hiệu quả đầu tư.

Doanh nghiệp cũng cần nhiều công nhân có tay nghề cao như thợ hàn chuyên nghiệp, kỹ thuật viên lắp ráp chính xác, thợ vận hành máy CNC và kỹ thuật viên điện tử. Các ngành dệt may, da giày, chế biến thực phẩm tăng tuyển dụng 41% nhưng khan hiếm công nhân lành nghề hơn lao động phổ thông. Đào tạo nghề chưa đáp ứng kịp nhu cầu thị trường chuyển dịch lên chuỗi giá trị cao hơn. Để ứng phó, nhiều doanh nghiệp đã áp dụng mô hình lực lượng lao động ngành sản xuất hiệu quả hơn.

Ngành thiếu nhân lực ở Việt Nam sẽ không tự giải quyết mà cần hành động quyết liệt từ các lãnh đạo. Chờ đợi giải pháp vĩ mô không đủ. Doanh nghiệp phải chủ động hợp tác với cơ sở giáo dục, xây dựng chương trình đào tạo theo “đơn đặt hàng” và đầu tư mạnh vào nâng cao kỹ năng cho đội ngũ hiện tại.

Việc áp dụng khảo sát lương thưởng phúc lợi 2025 sẽ giúp doanh nghiệp có dữ liệu chính xác để điều chỉnh chiến lược đãi ngộ, thu hút nhân tài trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt. Đây là đầu tư chiến lược để đảm bảo nguồn nhân tài, giảm phụ thuộc lao động nước ngoài đắt đỏ và giữ vững lợi thế cạnh tranh trong 5 năm tới, nuôi dưỡng tư duy phát triển nguồn nhân lực trong kỷ nguyên AI, và thu hút nhân tài chiến lược.